اگر به یکی از داروخانهها یا سوپرمارکت های بزرگ سطح شهر مراجعه کنید، انواع و اقسام دهانشویهها را خواهید یافت که ممکن است در انتخاب دهانشویه مناسب سردرگم شوید. برخی از آنها حس طراوت و تازگی به دهانتان میبخشند و بوی بد دهان را از بین میبرند، برخی دیگر نیز به دلیل داشتن فلوراید میتوانند از پوسیدگی دندانها جلوگیری کرده و پوسیدگیهای اولیه دندانها را ترمیم کند. برخی دیگر از دهانشویهها نیز اثرات درمانی دارند و در کنترل بیماریهای لثه مؤثرند.
حتما باید به این نکته دقت داشته باشید که دهانشویهها جای مسواک و نخ دندان را نمیگیرند و استفاده نابجا از آنها ممکن است موجب پنهانسازی پوسیدگی دندان و در نتیجه تأخیر در درمان بیماریهایی مانند التهابات شدید لثه و عفونتهای چرکی دهان و لثه شود. در صورتی که پس از مسواک زدن کامل، دهان هنوز بوی بدی داشته باشد، تشخیص بیماریهای لثه ارزش دارد. در این شرایط نباید آن را با دهانشویههای معطر پوشاند و باید به دندانپزشک مراجعه کرد.
دهانشويه هاي فلورايد
فلوراید، در برخی دهانشویهها، ماده اصلی است و در برخی دیگر جزیی از فرمولاسیون دارویی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان است. استفاده از دهانشويه حاوی فلوراید در افرادی که ریسک ابتلا به پوسیدگی های پیشرونده و وسیع را دارند توصيه مي گردد. افرادی که از داروهای کاهنده فشار خون استفاده می کنند و به همین دلیل دچار زروستومی یا خشکی دهان شده اند، افرادی که به دلیل اشعه درمانی (رادیوتراپی) در سر و گردن دچار خشکی دهان هستند، افرادی که از دخانیات یا مواد مخدر استفاده می کنند، افرادی که به دلیل مشکلات جسمی یا ذهنی قادر به مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن نیستند، کودکان و نوجوانانی که دندان های دایمی آن ها تازه در حال رویش بوده و میزان فلوراید موجود در ساختار دندانی آن ها ناکافی است جزء گروه های در ریسک بروز پوسیدگی های پیشرونده هستند و از استفاده از دهانشویه های حاوی فلوراید سود می برند.
مصرف دهانشویه حاوی فلوراید دركودكان زير 6 سال، به علت عدم توانايي در كنترل رفلكس بلع توصيه نمي شوند، مگر اينكه فرد در منطقه ای زندگی کند که آب آشامیدنی فاقد فلوراید بوده و استفاده سيستميك فلورايد مدنظر باشد. اگر هنگام تشکیل تاج دندان ها، فلوراید بیشتر از میزان مورد نیاز به دندان ها برسد باعث بروز پدیده فلوئوروزیس در دندان ها می شود.
در بيشتر مطالعات، استفاده از دهانشويه حاوی سديم فلورايد 0.2 درصد به شكل هفتگي و یا دهانشویه حاوی سديم فلورايد 0.05 درصد به صورت روزانه (قبل از خواب و پس از مسواك دندانها و قبل از خواب) تجويز مي گردد.
دهانشويه هاي ضد ميكروبي
جامعه دندانپزشكي آمريكا كلرهگزيدين 0.2 درصد را مورد تاييد قرار داده است. كلر هگزيدين در سال 1954 در انگلستان به عنوان ضد عفوني كننده زخم، نظافت پوست و ضدعفوني كردن قبل از جراحي به بازار عرضه شد. سپس در دهه 1970 ميلادي به عنوان ماده اي ضد پلاك ميكروبي دهان معرفي شد و از آن پس استفاده از آن در دندانپزشكي افزايش يافت. از دهانشويه كلر هگزيدين در مطب دندانپزشكي و در منزل استفاده ميشود.
موارد كاربرد دهانشويه كلرهگزيدين در مطب دندانپزشكي:
به دنبال كاربرد توربين و آنگل و يا دستگاه جرمگيري اولتراسونيك پخش آب و هوا به صورت ذرات ريز و معلق ميكروبي همراه است. مصرف كلرهگزيدين توسط بيمار قبل از شروع كار، شانس پخش عوامل ميكروبي قابل انتقال در محيط را كم كرده و آلودگي محيط كلينيك را كاهش مي دهد. از اين ماده براي شستشوي كانال ريشه دندان هنگام درمان ریشه نيز استفاده مي شود.
در خانه به صورت موقت زماني كه مسواك زدن امكان پذير نيست مي توان از دهان شويه به عنوان جانشين مسواك استفاده كرد. مثلا زماني كه به دنبال جراحي دهان يا جراحي هاي لثه به دليل وجود زخم و بخيه امكان استفاده از مسواك وجود ندارد با كنترل شيميايي پلاك ميكروبي، بهبود زخم و جراحات دهاني تسريع مي گردد.
بهتر است دهانشويه كلرهگزيدين نيم ساعت بعد از مسواك زدن استفاده شود كه حداكثر قدرت ضد باكتريايي خود را حفظ نمايد. اثر بخشي اين دهانشويه به دوز مصرف آن بستگي دارد و نه به غلظت آن. به همین دلیل در صورتی که پزشک شما پس از جراحی برایتان دهانشویه کلرهگزیدین تجویز کرده و با مزه تلخ آن مشکل دارید می توانید با استفاده از آب آن را رقیق کنید.
دوز درماني دهانشويه كلرهگزيدين مصرف 10 ميلي گرم تا 20 ميلي گرم از دهانشويه با غلظت 0.12 تا 0.2 درصد ميباشد. برای اندازه گیری میزان دهانشویه می توانید از در دهانشویه به عنوان پیمانه استفاده کنید.
كاربرد آن دوبار در روز (بعد از صبحانه و قبل از خواب) از محلول 0.2% مي باشد كه به مدت 30 تا 60 ثانيه در دهان نگاه داشته ميشود. برای تأثیر بهتر دهانشویه، پس از استفاده کردن از آنها، تا 30 دقیقه از شستن دهان و نوشیدن مایعات پرهیز کنید.
دهانشویه هالیتا از محلولهای دهانشویه حاوی کلرهگزیدین و فاقد الکل می باشد و می توان از آن برای ضدعفونی یا خوشبو کردن دهان در غیاب پوسیدگی و بیماری های لثه استفاده نمود.
عوارض استفاده مرتب و بدون تجویز دندانپزشک از دهانشويه كلرهگزيدين:
- كلرهگزيدين طعم ناخوشايندي دارد و مي تواند موجب تغييراتي موقتي در حس چشايي بشود. به ويژه اين تاثير در مورد طعم شوري است كه باعث بي مزه شدن غذا مي گردد و اين تغيير به غلظت كلرهگزيدين بستگي دارد.
- كلرهگزيدين موجب پديد آمدن رنگ قهوهاي بر روي دندانها و پركردگي هاي همرنگ دندان، مخاط دهان و زبان ميشود. اين تغيير رنگ خارجي بوده و توسط پاليشينگ دندان برطرف ميشود.
- موارد كمي از تورم يك طرفه يا دو طرفه گلو در اثر مصرف كلرهگزيدين گزارش شده است.
- كلرهگزيدين با تاثير بر تجزيه گلوكز باكتريها از توليد اسيد توسط آنها جلوگيري ميكند و محيط را قليايي نگه ميدارد كه اين عامل زمينه را براي تشكيل جرم فوق لثه اي آماده ميكند.
- تهوع، استفراغ، دردهای شکمی، تنگینفس و اختلال هوشیاری از عوارض بلع اتفاقی کلرهگزیدین و ستیل پیریدینیوم است که باید بلافاصله با مرکز فوریتهای پزشکی تماس گرفت.
برخی دندانپزشکان به عنوان درمان کمکی برخی از بیماریهای دهان و دندان یا پاک سازی و بهبود پس از جراحیهای دهان و دندان، دهانشویههای حاوی آب اکسیژنه یا سرم شستشو تجویز میکنند. مصرف درازمدت دهانشویههای اکسیژنه موجب تحریک بافت نرم، از دست رفتن کلسیم سطوح دندانها و ایجاد لکه های سیاه روی زبان میشود که گاهی اوقات از آن به عنوان زبان مودار یاد می شود.
به طور معمول نمي توان دهانشويه را به عنوان جايگزين مسواك در كنترل پلاك ميكروبي و تميز كردن سطوح دنداني استفاده كرد. بلكه بهتر است استفاده از آن به همراه مسواك زدن و در تكميل آن به كار آید.
در بسیاری موارد افراد اظهار می کنند که از نمک برای مسواک زدن استفاده می کنند که توصیه می شود از این کار به شدت پرهیز شود، زیرا نمک خاصیت سایندگی مسواک را بالا می برد و باعث سایش دندان ها شده و در بعضی موارد منجر به سایش و تحلیل لثه و بروز حساسیت های دندانی می شود.
استفاده از دهانشویه آب نمک به جای مسواک زدن و استفاده از نخ دندان هم توصیه نمی شود. زیرا قدرت حذف پلاک دندانی را که عامل بروز پوسیدگی دندانی و بیماری های لثه ای است ندارد.